นางสาวอรัญญา อยู่เย็น
บทคัดย่อ
เมืองหลวงเป็นสัญลักษณ์และศูนย์กลางของประเทศ เกือบทุกประเทศในโลกล้วนแล้วแต่มีการตั้งเมืองหลวงขึ้นมา ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน เพื่อเป็นการสร้างศูนย์กลางอำนาจให้กับประเทศของตน แต่การตั้งเมืองหลวงมีปัจจัยหลายด้านเข้ามากำหนดพื้นที่ ทั้งปัจจัยด้านภูมิศาสตร์ การเมือง และเศรษฐกิจ ผู้นำมักใช้ปัจจัยเหล่านี้ในการเลือกเมืองหลวงให้กับประเทศ แต่เมื่อผู้นำพลัดเปลี่ยนไปตามกาลเวลา เมืองหลวงที่เคยคิดว่าดี ก็อาจไม่ดีในทัศนคติของผู้นำคนใหม่ การพลัดเปลี่ยนเมืองหลวงก็ตามมาในที่สุด ประเทศญี่ปุ่นก็เป็นหนึ่งในประเทศที่มีการพลัดเปลี่ยนเมืองหลวงบ่อยครั้ง ด้วยเหตุผลหลายประการ เช่น การพลัดเปลี่ยนพลังอำนาจไปสู่อีกตระกูล การแสวงหาอำนาจ และกระจายอำนาจไปในพื้นที่อื่น หรือแสวงหาพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์หรือดินแดนของพระเจ้า เหตุผลเหล่านี้ล้วนมีผลต่อการย้ายเมือง แต่การย้ายเมืองหลวงนั่น ใช่ว่าจะย้ายได้ทันที เพียงเพราะต้องการย้าย จึงต้องหาที่ว่างเปล่า แต่ที่แห่งนั้น ต้องมั่นใจได้ว่ามีภูมิศาสตร์ที่ดี เหมาะแก่การอยู่อาศัยหรือไม่ สามารถทำการเกษตรหรือการค้าได้สะดวกหรือเปล่า ทำให้ภูมิศาสตร์จึงสำคัญต่อการก่อตั้งเมืองหลวงหรือการย้ายเมืองหลวง
สารานิพนธ์เรื่อง เหตุผลทางภูมิศาสตร์ที่ใช้ในการก่อตั้งเมืองหลวงในอดีต กรณีศึกษาประเทศญี่ปุ่น มีจุดประสงค์เพื่อหาเหตุผลทางภูมิศาสตร์ที่ใช้ในการเลือกพื้นที่เพื่อก่อตั้งเมืองหลวงใหม่ เพราะประเทศญี่ปุ่นมีการพลัดเปลี่ยนเมืองหลวงไม่ต่ำกว่า 20 ครั้ง และคาดว่าอาจมีมากกว่านั้น เพราะแนวคิด 1 จักรพรรดิ 1 ราชวัง กล่าวคือ เมื่อจักรพรรดิสิ้นอำนาจ หรือเกิดการพลัดเปลี่ยนจักรพรรดิองค์ใหม่ จะต้องสร้างราชวังหรือปราสาทอีก 1 หลัง เพื่อเป็นการเฉลิมพระเกียรติ และเชื่อกันว่าเป็นการต่ออายุขัยให้กับจักรพรรดิองค์ใหม่อีกด้วย
ผลการศึกษาพบว่า ถึงแม้จะมีการพลัดเปลี่ยนเมืองหลวงหลายต่อหลายครั้ง แต่ญี่ปุ่นจะเลือกเปลี่ยนไปตามจังหวัดเหล่านี้ คือ จังหวัดนารา จังหวัดเกียวโต และจังหวัดโอซาก้า อาจมีไปจังหวัดอื่น ๆ บ้าง แต่พื้นที่ที่ตั้งเมืองหลวงมักอยู่ใกล้กับทะเลเซโตะในเสมอ เพราะพื้นที่ใกล้เคียงกับทะเลดังกล่าวมีภูมิศาสตร์ที่ดี เหมาะแก่การคมนาคม เดินทางค้าขายทางทะเล และภูมิอากาศที่คงที่ตลอดทั้งปี นอกจากนี้ พื้นที่ดังกล่าวไม่มีฝนชุกเกินไป ทำให้เหมาะแก่การอยู่อาศัยเป็นอย่างมาก ซึ่งความเป็นจริงแล้วนักวิชาการเชื่อกันว่า คนญี่ปุ่นกลุ่มแรกอาศัยอยู่ ณ จังหวัดมิยาซากิ บนเกาะคิวชูในปัจจุบัน แต่กลับย้ายถิ่นฐานออกมาตั้งเมืองหลวงแถวบริเวณเซโตะในแทน และผลวิจัยพบว่า จังหวัดมิยาซากิตั้งอยู่บนรอยแยก Ring of fire ซึ่งรอยแยกดังกล่าวก่อให้เกิดสึนามิ นอกจากนี้จังหวัดมิยาซากิ เป็นจังหวัดที่ติดอยู่กับทะเลตลอดทอดยาวทั้งจังหวัด จึงคาดว่าอาจเกิดภัยพิบัติบ่อยครั้ง จึงย้ายถิ่นฐานหนีไปอยู่บริเวณเซโตะในแทน ซึ่งทะเลเซโตะในก็อุดมสมบูรณ์พอที่จะอยู่อาศัยได้ ทั้งแหล่งน้ำ การประมง และการคมนาคม ก็เหมาะสมสำหรับเป็นเมืองหลวงที่เป็นศูนย์กลางของประเทศ